Güne öksürük ile başlamak, yorucu ve rahatsız edici olmasının yanı sıra kişinin yaşam kalitesinin düşmesine de yol açabilir. Grip ve soğuk algınlığı gibi rahatsızlıklar sonucunda ortaya çıkan öksürük, tedavi gerektirmeden kendiliğinden geçer. Ancak öksürük kişinin yaşam kalitesini düşürecek kadar etkili ya da gece uykusunu bozacak kadar sıksa öksürük ilacı olmayan doğal öksürük şurubu gibi ürünler tercih edilebilir. Bitkisel içerikli öksürük şurubu gibi ürünler, doktor tarafından reçete edilmeksizin eczanelerden satın alınabilir.1,3
Genel anlamda öksürük kesiciler ve balgam söktürücüler olmak üzere iki farklı doğal içerikli öksürük şurubu türü vardır. Öksürük kesici ya da öksürük bastırıcı olarak da bilinen antitussifler, öksürük refleksini bloke ederek öksürüğü hafifletir. Ekspektoran türü öksürük şurupları ise mukusun incelmesini sağlayarak hava yollarında rahatsızlık hissi yaratan mukusun temizlenmesini sağlar. Kombine öksürük ürünlerinde ise birden fazla aktif madde bulunur. Bu ürünler boğazı kaplamaya ve yumuşatmaya yardımcı olan bileşenler de içerebilir.2 Peki bitkisel öksürük şurubu kullanmanın faydaları nelerdir?
Doğal ve Bitkisel Öksürük Şurubu Kullanmanın Faydaları
Boğaz ya da solunum yollarını tahriş eden etkenlerin varlığında vücut, doğal tepkisini öksürük olarak ortaya koyar.1 Bu durum bazen can sıkıcı olabilse de öksürük, vücudun iyileşmesine veya kendini korumasına yardımcı olur.7 Tahrişe yol açan maddelerin beyne giden sinirleri uyarması ile başlayan süreç daha sonra beynin; göğüs ve karın kaslarına akciğerlerdeki havayı ani bir şekilde dışarı atılmasını iletmesi ile devam eder.1 Mukozanın korunmasına yardımcı olarak tahrişi azaltır. Mukusun nemli kalkmasına destek olur böylece mukus, vücuttan dışarı daha kolay atılabilir. Öksürüğü yumuşatmak için baskılamaz. Bu sayede bazı doğal öksürük şurubu ürünleri üst solunum yollarının doğal mekanizmasını da destekler.4
Yetişkinler, çocuklar ve bebekler için bitkisel öksürük şurubu ürünlerinin faydaları konusuna geçmeden önce öksürük türlerini genel hatlarıyla bilmek önemlidir. Balgamlı öksürük, kuru öksürüğün aksine, öksürük sırasında mukusun görüldüğü öksürük tipi olarak açıklanabilir. Akciğerlerin normalden fazla mukus üretmesine bağlı olarak oluşur.5,6 Akut öksürük, aniden başlar ve genellikle 2 ila 3 haftadan fazla sürmez. Akut öksürük; soğuk algınlığı, grip veya akut bronşitte en sık karşılaşılan türdür. Kronik öksürük ise 2 ila 3 haftadan uzun sürer ve genellikle astım, alerji, KOAH gibi rahatsızlıklara bağlı olarak oluşur.7
Kuru ve balgamlı öksürük türlerinde etkili olan; yetişkinler ve çocuklar için bitkisel öksürük şurubu ürünlerinin faydalarının bir kısmı şu şekilde açıklanabilir:
Balgam Atılımını Kolaylaştırabilir
Balgamlı öksürük, grip ve soğuk algınlığı gibi enfeksiyonların belirtisidir. Balgam, akciğerlerde ve boğazda bulunan özel bir mukus türüdür. Burunda ve sinüsleride üretilen mukustan biraz daha kalındır. Mukus halk arasında balgam olarak da bilinir. Balgamlı öksürük çoğunlukla endişelenecek bir durum değildir. Mukus varlığı altta yatan bir soruna işaret etse de balgamı öksürmek iyi bir şeydir çünkü tahriş edici maddeleri, alerjenleri ve enfeksiyonları sisteminizden temizlemeye yardımcı olur. Normalde yoğun kıvamlı olan balgamın daha kolay atılması için onun gevşemesi gerekebilir. Bol su içmek, havayı nemlendirmek gibi yöntemler, mukusun incelmesine destek olabilir. Bazı doğal öksürük şurubu türleri balgamlı öksürükte kullanılabilir. Bunlar, mukusu incelterek öksürmeyi kolaylaştırabilir.9
Yetişkinler ya da bebekler için doğal öksürük şurubu ürünlerin bazıları Grindelia Robusta, Plantago lanceolata, Helichrysum italicum ve baldan türetilen reçinelerin yanı sıra polisakkaritler, saponinler, flavonoidler ve şekerler gibi maddelerin kombinasyonlarını içerir. Bu reçineler yapışkan özellik göstererek solunum yollarında uzun süreli mekanik koruma sağlar. Böylece hem sinir uçlarının uyarılmasını hem de iltihabı azaltır. Polisakkaritler ise yapışkan özelliği desteklemenin yanı sıra yumuşatıcı etkiye de sahiptir. Bu tahrişi önleyen önemli bileşenlerden biri olduğu anlamına gelebilir. Ancak polisakkaritler, balgamın atılmasında da rol oynar. Bu bileşen, suyu kendine çekerek mukozanın nemlendirilmesini sağlar. Böylece daha az yoğun hale gelen balgam, vücuttan daha kolay atılır. Saponinler ise yüzey gerilimini düşürme yeteneğine sahiptir. Farklı bir deyişle saponinler, mukusun viskozitesini yani akışkanlığını artırır. Daha akışkan olan balgam ise vücuttan daha kolay şekilde atılabilir. 8
Bariyer Etkisi Yaratabilir
Özellikle çocuklar arasında son derece yaygın olan öksürük, yetişkinlerde de görülebilen bir durumdur. İyileşmeyi desteklemek için bitkisel öksürük şurubu, boğaz bölgesinde bariyer etkisi oluşur. Mukozaya yapışarak, mekanik bir bariyer oluşturan şurupların oluşturduğu koruyucu etki, geçmişte uygulanandan farklı ve güvenilirdir. Bariyer etkisi, mikroorganizmaların yanı sıra tahriş edici maddelerin mukoza üzerinde yol açabildiği hasarı da etkili bir şekilde sınırlar. Dolaylı bir antiinflamatuvar görevi gördüğü söylenebilen doğal öksürük şurubu tarafından oluşturulan doğal bariyerin etkisi; doğal moleküler komplekslerden olan reçineler, polisakkaritler, saponinler ve flavonoidler gibi fonksiyonel bileşenlerin kombinasyonlarından elde edilebilir. Şurup tarafından yaratılan; tahriş edici ajanlar veya mikroorganizmalarla teması sınırlayan mekanik bariyer, mukozanın fizyolojik olarak iyileşmesine yardımcı olur. Bariyer etkisi oluşturan doğal ve bitkisel öksürük şurubu ürünler ile yapılan çalışmalar, öksürük problemi olan bireylerde bariyer etkisinin 7 günden fazla kalıcılık gösterdiğini, bunun da tahriş edici maddelere karşı bariyer etkisi gösterdiğini güçlü bir şekilde destekler. Bu bilgiler ışığında ballı doğal öksürük şurubu ya da bitkisel öksürük şurubu türlerinin, ilk günden itibaren etkili olduğu söylenebilir.4,8
Tahrişi Azaltabilir
Tahriş edici ajanlar, özellikle üst solunum yolu mukozası olmak üzere çeşitli anatomik bölgelerdeki mukozada yaygın bir iltihap oluşumuna yol açabilecek kadar etkili olabilir. Bölgedeki epitelyal hücrelerin yanı sıra sinir uçlarının hasar görmesi de aynı etkene bağlı olarak gerçekleşebilir. Bu durum ilerleyen aşamada bölgede fazladan bir aktiviteye neden olabilir. Bu durum da kısır bir döngü oluşturarak, bölgenin tahriş edici maddelere karşı olan duyarlılığını artırır. Bu durum öksürüğün şiddetinin artmasına ve hatta geçmeyen öksürük olarak bilinen durumun ortaya çıkmasına neden olabilir.8
Polisakkarit içeren bitki ekstraktları, boğaz bölgesindeki tahriş olmuş mukus tabakasının tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Bazı bitkisel öksürük şurubu ürünlerinde bulunan bu içerik, güçlü yapışma sağlayan yapıları sayesinde boğaz bölgesinde bir tabaka oluşturur.10 Yumuşatıcı etki yaratarak öksürüğe bağlı olarak gelişen boğaz bölgesindeki tahrişi azaltabilir.8
Öksürüğü Yatıştırabilir
Dünya Sağlık Örgütü (WHO, DSÖ), balı öksürük için potansiyel bir yatıştırıcı tedavi olarak tanımlar. Karmaşık bir kimyasal bileşime sahip olan bal aynı zamanda antioksidan görevi gören bileşikler de içerir. Antibakteriyel, antiviral ve antiinflamatuar özelliklere sahip olduğu bilinir. Ayrıca üst solunum yollarında bulunan Staphylococcus aureus ve Streptococcus faecalis gibi yaygın bakterilere karşı da etkilidir.11 Yapılan bazı araştırmalar da balın çocuklarda gece öksürüğünü azalttığını ve uykuyu iyileştirdiğini gösterir.13 Ballı bitkisel öksürük şurubu da bal ve içeriğindeki diğer bileşikler sayesinde öksürüğü baskılamadan yumuşatır.12
Bazı doğal ve bitkisel öksürük şurupları, kuru öksürük sırasında oluşan mukozanın tahrişini engellemeye yardımcı olur. Balgamlı öksürük varlığında ise çocuk için doğal öksürük şurubu ürünler, içeriğindeki bileşenler sayesinde mukusun nemlenmesini destekler. Bu da balgamın vücut dışına atılmasını kolaylaştırır.12
Bitkisel ve Doğal Öksürük Şurubu Nasıl Kullanılır?
Öksürük, boğazı mukus ve/veya yabancı tahriş edici maddelerden temizleyen doğal bir reflekstir. Herkes zaman zaman boğazını temizlemek için öksürür. Bazı durumlar ise daha sık öksürüğe neden olabilir. Üç haftadan kısa süren öksürük akut öksürük olarak tanımlanır. Öksürük 3 ila 8 hafta sürüyorsa ve bu sürenin sonunda düzeliyorsa bu, subakut öksürük olarak kabul edilir. 8 haftadan uzun süren inatçı öksürük ise kronik öksürük olarak açıklanır.15
Kişiyi rahatsız eden öksürüğün yatıştırılması; baskılamadan yumuşatılması için öksürük ilacı olmayan doğal öksürük şurubu ürünler tercih edilebilir. Öksürüğün tipine göre reçetesiz satılan öksürük şurupları eczanelerden temin edilebilir. Bu şurupların bazıları öksürüğü baskılar ve gün içinde gerçekleşen öksürük sayısını azaltır. Bazıları ise halk arasında balgam sökücü olarak bilinen türdedir. Balgam sökücü etkili şuruplar, mukusun incelmesini destekleyerek öksürmeyi kolaylaştırır. Kombinasyon öksürük ürünlerinde ise birden fazla aktif madde bulunur ve bu tür şuruplar, boğazda mekanik bir kaplama oluşturarak tahrişi azaltır; boğazı yumuşatır; mukusu nemlendirir; öksürüğü baskılamadan yatışmasına destek olur.14 Bazı doğal öksürük şurupları, öksürüğe yol açan farenks bölgesindeki sürtünme hissini de azaltır.4 Peki doğal ve bitkisel öksürük şurubu ürünler nasıl kullanılır?
Bitkisel ve doğal öksürük şurupları, doktor aksini belirtmediği sürece ürün kutusunda belirtildiği şekilde kullanılmalıdır. Ürünün yetişkinler, çocuklar veya bebekler için mi geliştirildiği kontrol edilmelidir. Bitkisel şurupların kullanılmadan önce çalkalanması gerekip gerekmediği kontrol edilmelidir. Bu tür doğal şuruplar genellikle kullanılmadan önce çalkalanmalıdır.
Genel olarak pediatrik doğal şuruplar da dahil olmak üzere tüm şurupların çocuğun yaşına ya da kilosuna göre dozunun ayarlanması gerektiği söylenebilir.
Yetişkinler için geliştirilen bitkisel ve doğal öksürük şurubu ürünlerin de kullanımı, pediatrik türlerde olduğu gibi kutu üzerindeki talimatlara göre olmalıdır. Doktor aksini belirtmediği sürece, ilaç olan ve olmayan tüm şuruplar için talimatların izlenmesi ve dozunun ayarlanması için ürün ambalajının dikkatle okunması önemlidir. Bu şuruplar yetişkin ve çocuklar için ayrı üretilmiş olabilir. Çoğunlukla yetişkinler için özel olarak geliştirilen şuruplar 12 yaş ve üzeri bireylerin kullanımı için uygundur. Doğal ve bitkisel öksürük şuruplarının glüten içermeyen türleri genellikle çölyak hastaları tarafından kullanılabilse de emin olmak için ürün ambalajı kontrol edilmeli gerekirse doktora danışılmadan kullanılmamalıdır.4
Diğer bazı ilaçlardan farklı olarak ilaç olmayan doğal ve bitkisel öksürük şurupları, doktor aksini belirtmediği sürece aç ya da tok karnına alınabilir. Fakat yine de şurubu kullanmadan önce ürün ambalajında yer alan kullanma talimatının gözden geçirilmesi önemlidir. Ayrıca emziren annelerin ve anne adaylarının da herhangi bir ilaç ya da ilaç olmayan bitkisel şurup gibi ürünleri kullanmadan önce doktorlarına danışmaları önerilir.4
İlaç olmayan, doğal ve bitkisel öksürük şuruplarının son kullanım tarihleri ilaç olan ürünlere kıyasla daha kısa olabilir. Çoğunlukla şurubun kapağı açıldıktan sonra 3 ay içerisinde tüketilmesi önerilir. Ürün ambalajlarında belirtilen tarih, kapağı açılmadan önce geçerli olan tarihtir.4
Uyarı: Bu metin kişileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
